Meer dan licht
Intelligente lichtoplossingen
Een geperfectioneerd licht systeem kan ook een niet-natuurlijk licht beïnvloeden. Als we een alertheid of concentratie willen bereiken dan kunnen we de kleurtemperatuur naar een witter licht zetten. Als we willen relaxen of een kalme omgeving willen creëren dan kunnen we het licht op een warme toon zetten.
Wij creëren omstandigheden waarin mensen zich goed voelen zodat ze geconcentreerd en gemotiveerd hun werk kunnen doen.
Dit bereiken wij door een variabele kleurtemperatuur en een lichthoeveelheidsregeling toe te passen. Hiermee veranderen we de lichtsterkte en kleurtemperatuur en bereiken we een prettige werkverlichting.
DALI regeling
Een DALI lichtbesturing (Digital Adressable Ligthting Interface) is een oplossing voor communicatie tussen armaturen en alle apparaten die er aangesloten worden om de verlichting te schakelen of te dimmen.
Door DALI is het mogelijk om VSA’s en LED-drivers digitaal aan te sturen.
De gewenste hoeveelheid kunstverlichting in een ruimte wordt normaal gesproken bepaald zonder rekening te houden met binnenvallend (zon)licht van buiten. Bij weinig daglicht moet het namelijk ook mogelijk zijn om uw werk te kunnen doen. Bij veel lichtinval van buiten is er minder binnenverlichting nodig.
Met een automatische dimregeling in combinatie met een instelbare lichtmeter, wordt de verlichting in een vertrek continue gemeten. Op een zonnige dag worden de armaturen gedimd tot maximaal 10% van het vermogen. Dit betekent dat de armaturen op zo’n moment ook nog eens veel zuiniger in het verbruik zijn.
Flikkerindex/lichtconstantheid
Een belangrijke factor bij verlichting is dat deze flikkervrij is oftewel de flikkerindex nul is.
Het is namelijk zo dat verlichting van onvoldoende kwaliteit direct een risico zijn voor vermoeide ogen, hoofdpijn, verminderde prestaties en zelfs epileptische aanvallen.
Deze LEDS flikkeren op het niet goed gelijkrichten van de spanning die mensen boven de 100Hz en de 200Hz niet meer met de ogen waarnemen, maar de hersenen wel.
Powerfactor
De powerfacor geeft de relatie weer tussen het werkelijke vermogen (P) en het schijnbaar vermogen (Ps) oftewel het ongewenst stroomverbruik.
In de ideale situatie is de waarde 1, dit betekent dat er geen sprake is van blindstroom. Een powerfactor van 0,9 betekent dat er 10% meer stroom wordt verbruikt. Dit wordt veroorzaakt door het faseverschil tussen de spanning (Volt) en de stroom (Ampère).
Powerfactor en LED-verlichting
Zowel de LED als de LED-driver verbruiken stroom. De hoeveelheid blindstroom van een LED-driver is afhankelijk van de powerfactor. Het hogere kwaliteitssegment LED-verlichting heeft een powerfactor van minimaal 0,95.
Inferieure LED producten hebben een powerfactor van bijvoorbeeld 0,6. Het schijnbare vermogen is dan bijna twee maal groter dan het werkelijke vermogen.
Het gevolg is veel blindstroom waardoor appratuur defect raakt en een gevaarlijk situatie voor de elektrische bekabeling en groepenkast vormt.
Een hoge powerfactor is dus essentieel.
Levensduur LED verlichting
De levensduur van verlichting wordt doorgaans uitgedrukt in branduren. Dat is bij LED-producten niet anders. Echter, waar bij conventionele lichtbronnen de lichtopbrengst geleidelijk afneemt totdat ze helemaal uitvallen, zal een LED-product doorgaans niet plotseling kapot gaan. De lichtopbrengst neemt vanaf het eerste gebruik, in de loop van de tijd af.
Vaak wordt gesproken van de L80-levensduur wat betekent: het aantal branduren dat het LED-product werkt totdat de lichtopbrengst met 20% is afgenomen, dus nog voor 80% output geeft. In sommige gevallen wordt de levensduur van een LED gemeten totdat de lichtopbrengst met 50% is afgenomen.
De daadwerkelijke levensduur van de LED-producten wordt in vergelijking met andere lichtbronnen nog sterker beïnvloed door factoren van buitenaf.
Voornamelijk de omgevingstemperatuur waarin LED-producten wordt gebruikt is een limiterende factor.
Vaak wordt gezegd dat LEDs geen warmte afgeven. Dat is niet helemaal waar, sterker nog een LED kan een aanzienlijk hoeveelheid warmte ontwikkelen. Het is daarbij belangrijk dat die warmte weg kan, bijvoorbeeld door de toepassing van effectieve koelribben en voldoende ventilatie rond het armatuur. LEDS zijn gevoeliger voor hoge temperaturen dan andere lichtbronnen. Vandaar dat het van belang is dat LEDs niet in contact komen met schadelijke temperaturen van boven de 40 graden Celsius.
Lumen
Om de lichtopbrengst van een lamp te meten gebruiken we de term Lumen. Lumen geeft de lichtstroom weer. Lichtstroom is de hoeveelheid licht die door een lichtbron in alle richtingen (rondom) wordt uitgestraald. Deze waarde is geschikt om niet gebundelde lichtbronnen te vergelijken.
Lux
Lux staat voor de hoeveelheid licht op de werkplek. Lux geeft de verlichtingssterkte per vierkante meter weer. De verlichtingssterkte geeft de lichtstroom vanuit de lichtbron naar een bepaalde oppervlakte aan. Aan de hand van de verlichtingssterkte kun je beoordelen of een bepaalde oppervlakte voldoende is verlicht volgens de vastgestelde normen.
Kijk voor het overzicht van de richtlijnen voor verlichtingssterktes naar de NEN normen die door de Europese Unie zijn opgesteld.
Lichtplan
Een lichtplan heeft betrekking op een plattegrond van een ruimte, gebouw of omgeving waarin de verlichtingsarmaturen zijn ingetekend. Naast de positie van de verlichtingsarmaturen wordt in het lichtplan ook beschreven welke soorten en type armaturen er gebruikt worden. Een lichtplan kan zowel op papier als in de vorm van een digitale berekening bestaan.
Bij een lichtplan wordt onderscheid gemaakt tussen basisverlichting en accentverlichting, maar ook functionele verlichting en sfeerverlichting en noodverlichting.
Lichtberekening
In een lichtberekening worden de verlichtingssterktes van de armaturen in een model van een ruimte of omgeving berekend en gevisualiseerd.
De lichberekening maakt onderdeel uit van een lichtadvies of lichtplan.
Met behulp van de lichtberekening kan worden gecontroleerd of het lichtontwerp het gewenste resultaat oplevert en aan de gestelde eisen of richtlijnen wordt voldaan De keuzes voor specifieke verlichtingsproducten bestaan uit armaturen en lichtbronnen op specifieke plaatsen in de ruimte of omgeving en dient daarbij het juiste lichtniveau en lichtbeeld te geven.
De lichberekening kan worden uitgedrukt in een tabel met cijfers, de lux waarden op een specifieke positie, maar ook in de vorm van een platte grond met isolijnen en een visualisatie met kleuren van het eindresultaat.
Voor de lichtniveaus die nodig zijn in een specifieke ruimte of voor het uitvoeren van een specifieke taak in die ruimte, gelden zogeheten NEN-normen die door de Europese Unie zijn opgesteld. In deze NEN-normen is vastgelegd wat de gemiddeld benodigde hoeveelheid licht per ruimte moet zijn. Bekijk ze onder de Richtlijnen Verlichtingssterkte.
Richtlijnen Verlichtingssterkte (pdf)
Lichtplannen, lichtberekeningen en lichtadviezen.
Ogenschijnlijk allemaal gelijke benamingen, maar ze betekenen allemaal iets anders.
Lichtplan
Zo bestaat een lichtplan meestal uit een plattegrond van een ruimte, gebouw of omgeving, waarin de verlichtingsarmaturen zijn ingetekend. Dit kan zowel digitaal als op papier worden gedaan. Bij het maken van een lichtplan let je op diverse aspecten zoals:
- inrichting en functie van de ruimte
- functionele verlichting
- sfeerverlichting.
Lichtberekening
In een lichtberekening worden de verlichtingssterktes van de armaturen in een tabel met cijfers of een plattegrond met isolijnen uitgedrukt. Maar het is ook mogelijk om in een digitaal model van een ruimte of omgeving de verlichtingssterkte te bereken en te visualiseren. De lichberekening gebeurd digitaal, met behulp van een rekenprogramma.
Lichtadvies
Naast een lichtplan en een lichtberekening heb je ook te maken met een productadvies, armaturenlijst en visualisaties. Deze zaken tezamen vormen het lichtadvies.
Een goed lichtadvies draagt bij aan de beleving van een gebouw of ruimte. Een doordacht lichtadvies houd rekening met architectuur en de stijl van het interieur en exterieur. Ook wordt er rekening gehouden met de functie van het licht, de normen en regelgeving, de gebruikers van de ruimte, duurzaamheid en natuurlijk het budget. Bij een lichtadvies komen veel zaken bij elkaar waarmee rekening wordt gehouden.
Wat betekent de CE-markering
De CE-markering is een keurmerk met als basis de wetgeving van de Europese Unie (EU) op het gebied van onder andere veiligheid, gezondheid en milieu. De CE-markering is van toepassing op producten waarop het EU beleid van toepassing is en voorzien zijn van het keurmerk. Met het aanbrengen van de CE-markering verklaart de fabrikant dat het product voldoet aan de huidige product specifieke c.q. geharmoniseerde richtlijnen en tevens geschikt is voor het vervoer binnen de EU.
Om de CE-markering te mogen voeren dient de fabrikant een conformiteits beoordelingsprocedure te starten en alleen hierdoor krijgt de fabrikant de “EU-Verklaring van Overeenstemming”. De EU-Verklaring van Overeenstemming geldt als basis voor de toekenning van de CE-markering. De CE-markering is niet te verwarren met de kwaliteitskeurmerken zoals de DEKRA of VDE certificering, of het GS symbool voor de veiligheid.
Het mogelijke gevaar van retrofit LED-tubes
Het lijkt zo gemakkelijk om conventionele TL en PL-armaturen voor weinig geld “even om te bouwen” naar LED-armaturen.
Los van het feit dat door de hoge LED-temperatuur de energiebesparing veel minder is dan verwacht, ontstaat er na de montage van de retrofit lamp een grote kans op een onveilige situatie.
Retrofit lampen hebben een interne LED-driver en kunnen zonder het armatuur aan te passen direct de oude TL en PL-lampen vervangen en vereist alleen de omwisseling van de starter.
Het voorschakelapparaat en de condensator blijven in werking, waardoor er een te grote hoeveelheid stroom wordt doorgegeven aan de retrofit lamp.
Dit gaat resulteren in een kortere levensduur van de retrofit lamp of dat de retrofit lamp door overspanning met als gevolg oververhitting gaat smelten. Ook zorgt de overspanning ervoor dat de kabels veel heter worden waardoor deze kunnen doorbranden.
De conclusie is dat dit niet de meest efficiënte en een onveilige manier is om energie te besparen.
Daar komt nog bij dat de beloofde energiebesparing door de hoge temperatuur waaraan de LEDs worden blootgesteld nihil is. Ook heeft het complete armatuur na de ombouw geen CE-markering meer.
Inmiddels zijn hierdoor meerdere projecten door de verzekeringsmaatschappij afgekeurd, vanwege de brandonveilige situatie.
In de praktijk zijn er ook de volgende niet te onderschatten nadelen gebleken:
- TL-tubes gaan doorhangen;
- Problemen met de oude bestaande voetjes waarin de TL-buizen gemonteerd zitten;
- De spiegels of reflectoren van de oude armaturen zijn niet geschikt voor LED-verlichting, waardoor de lichtspreiding niet correct meer is en veroorzaken achteraf niet op te lossen schittering.
Beter is de armaturen compleet vervangen voor duurzame reparabele LED-armaturen, waarbij de LEDs aan het einde van de levensduur (tot 100.000 branduren) eenvoudig vervangbaar zijn.